EKED Uygulamalarında Psikolojik Faktörler: Dikkatsizlik ve Rutinleşmenin Tehlikeleri

Psikolojik Faktörlerin EKED Süreçlerindeki Önemi

EKED (Kilitleme/Etiketleme) uygulamaları, çoğu zaman teknik bir prosedür gibi görülse de aslında iş kazalarının en kritik nedenlerinden biri insan faktörüdür. Çalışanların dikkat seviyeleri, alışkanlıkları, motivasyonları ve iş temposu, izolasyon adımlarının güvenli biçimde uygulanmasında belirleyici rol oynar.

Araştırmalar, iş kazalarının yaklaşık %70–80’inin doğrudan insan hatalarından kaynaklandığını göstermektedir. OSHA ve NIOSH raporlarında da, dikkatsizlik ve rutinleşme gibi psikolojik faktörlerin güvenlik kültürünü zayıflattığı vurgulanmaktadır. Bu nedenle EKED süreçlerinde yalnızca doğru ekipman kullanımı değil, çalışanların psikolojik farkındalığı da ön planda tutulmalıdır.

İzolasyon adımlarının “zaten basit” olduğu algısı, çoğu zaman dikkatsizliğe ve prosedürlerin kısaltılmasına neden olur. Ancak güvenlik kültürü, yalnızca ekipmanlarla değil, çalışanların tutum ve davranışlarıyla güçlenir.

Dikkatsizlik ve Zaman Baskısının Yarattığı Riskler

EKED uygulamalarında en büyük risklerden biri, çalışanların dikkatsiz davranması veya yoğun iş temposu nedeniyle prosedürleri aceleyle uygulamasıdır. Özellikle üretim hedefleri yüksek olan tesislerde, “işi hızlı bitirme” baskısı güvenlik adımlarının göz ardı edilmesine yol açabilir.

Yorgunluk ve Konsantrasyon Kaybı

Uzun vardiyalar, fiziksel yorgunluk ve stres çalışanların dikkat seviyelerini doğrudan düşürür. Bu durum, basit gibi görünen ama kritik adımların atlanmasına neden olur. Örneğin, enerjinin gerçekten kesilip kesilmediğini doğrulamadan işe başlamak, dikkatsizlikten kaynaklanan en yaygın hatalardan biridir.

Acelecilik

Zaman baskısı altındaki çalışanlar, kilit ve etiketleme adımlarını hızlıca geçiştirme eğilimindedir. Bu da EKED prosedürünün yalnızca “formalite” gibi algılanmasına sebep olur. Ancak OSHA raporlarına göre, bu tür atlamalar ciddi kazaların temel nedenleri arasındadır.

Konsantrasyonun Dağılması

Sahada gürültü, yoğun iş akışı veya çoklu görev yükü gibi etkenler, çalışanların odaklanmasını zorlaştırır. Bu koşullarda yapılan her dikkatsizlik, enerji izolasyonunun eksik kalmasına yol açar.

NIOSH’un yayımladığı bir raporda, dikkat dağınıklığının ve zaman baskısının, enerji kontrol prosedürlerindeki uygunsuzluklarla doğrudan ilişkili olduğu belirtilmektedir.

Dikkatsizlik ve zaman baskısı yalnızca bireysel bir sorun değil, güvenlik kültürünün tamamını zayıflatan bir faktördür.

Rutinleşmenin Tehlikeli Etkileri

İş güvenliği açısından en kritik risklerden biri, prosedürlerin zamanla “alışkanlığa dönüşmesi” ve çalışanlar tarafından sorgulanmadan uygulanmasıdır. EKED uygulamalarında da bu durum sıkça görülür. Çalışanlar, defalarca aynı ekipmanda izolasyon yaptıkları için prosedürleri ezberler ve zamanla her adımı dikkatle uygulamak yerine “otomatik” şekilde hareket etmeye başlarlar.

“Her Zaman Böyle Yapıyoruz” Algısı

Rutinleşme, çalışanlarda yanlış bir güvenlik algısı oluşturur. Prosedürün her zaman aynı şekilde işe yaradığını düşünen çalışanlar, küçük ama kritik adımları göz ardı edebilir. Örneğin, enerji izolasyonunu doğrulamadan bakım işine başlamak, rutinleşmenin en tehlikeli sonuçlarından biridir.

Risklerin Görmezden Gelinmesi

Çalışanlar prosedürlere aşina olduklarında, riskleri artık fark etmemeye başlar. Bu durum, özellikle değişken enerji kaynaklarının (hidrolik, pnömatik, mekanik) bulunduğu karmaşık sistemlerde büyük tehlikeler yaratır.

Güvenlik Kültürünün Zayıflaması

Rutinleşme, yalnızca bireysel davranışları değil, tüm işletmenin güvenlik kültürünü zedeler. Çalışanların “prosedürleri zaten biliyorum” yaklaşımı, denetimlerin hafife alınmasına ve güvenlik kurallarının zamanla kâğıt üzerinde kalmasına neden olur.

Sonuç olarak, rutinleşme iş güvenliğinde görünmez bir düşman gibidir. Çalışanların her prosedürü sanki ilk kez uyguluyormuş gibi dikkatle yapmaları, EKED’in etkinliği için zorunludur.

İnsan Faktöründen Kaynaklı Riskleri Azaltma Yöntemleri

Psikolojik faktörler EKED uygulamalarında kritik riskler yaratsa da, doğru yöntemlerle bu riskler büyük ölçüde azaltılabilir. İşletmeler, yalnızca teknik prosedürleri değil, aynı zamanda insan davranışlarını da göz önünde bulundurarak kapsamlı bir güvenlik yaklaşımı geliştirmelidir.

1. Düzenli ve Uygulamalı Eğitimler

Sadece teorik bilgiyle sınırlı kalan eğitimler çalışanlarda kalıcı davranış değişikliği sağlamaz. Periyodik uygulamalı eğitimler, dikkat eksikliği ve rutinleşmenin önüne geçmek için en etkili yöntemlerden biridir. Eğitimlerde gerçek senaryolar ve vaka örnekleri kullanılmalıdır.

2. Farkındalık Programları

İşletmeler, çalışanların rutinleşmenin ve dikkatsizliğin risklerini hatırlaması için farkındalık kampanyaları düzenlemelidir. Örneğin, saha afişleri, kısa bilgilendirme toplantıları veya düzenli güvenlik hatırlatıcıları bu süreci destekler.

3. Periyodik Denetimler

Gözetmenler ve güvenlik ekipleri, EKED uygulamalarını düzenli aralıklarla denetlemeli ve çalışanların adımları doğru şekilde izleyip izlemediğini kontrol etmelidir. Bu denetimler yalnızca uygunsuzlukları tespit etmek için değil, aynı zamanda çalışanlara geri bildirim vererek alışkanlıkların doğru yönde şekillenmesini sağlamak için yapılmalıdır.

4. İş Yükü ve Zaman Yönetimi

Zaman baskısı dikkatsizliklerin en önemli nedenlerinden biridir. Yönetimler, bakım ve onarım sürelerini güvenlikten ödün vermeyecek şekilde planlamalıdır. Çalışanların acele etmesini gerektirecek iş baskısı azaltılmalı, prosedürlerin tam uygulanması için yeterli zaman tanınmalıdır.

5. Güvenlik Kültürünün Güçlendirilmesi

Çalışanların EKED’i yalnızca “yapılması gereken bir görev” değil, iş güvenliğinin vazgeçilmez bir parçası olarak görmesi gerekir. Bu da ancak yönetimin örnek davranışıyla, çalışanların katılımıyla ve sürekli iletişimle mümkün olur.

Özet: Psikolojik Farkındalıkla Güçlü Bir EKED Kültürü

EKED uygulamalarında kullanılan ekipmanlar ve prosedürler ne kadar sağlam olursa olsun, insan faktörü göz ardı edildiğinde güvenlik zinciri zayıflar. Dikkatsizlik, zaman baskısı ve rutinleşme, iş güvenliğinde en sık rastlanan psikolojik tuzaklardır. Bu nedenle yalnızca teknik önlemler değil, çalışanların davranışsal eğilimleri de dikkate alınmalıdır.

Psikolojik faktörleri yönetmenin yolu, sürekli eğitim, düzenli denetim, farkındalık programları ve güçlü bir güvenlik kültürü inşa etmekten geçer. Çalışanların EKED’i bir zorunluluk olarak değil, kendi hayatlarını koruyan bir alışkanlık olarak görmeleri, kazaların önlenmesinde en etkili yöntemdir.

EKED’in başarısı yalnızca teknik doğrulukla değil, insan faktörünün bilinçli yönetilmesiyle sağlanır. Dikkat, farkındalık ve disiplinli davranışlar, güçlü bir güvenlik kültürünün temel taşlarıdır.