İnsan Faktörünün EKED Uyumluluğuna Etkisi: Neden Hatalar Tekrar Ediyor?

EKED Prosedürleri Neden Yeterli Görülse de Uygulamada Aksıyor?

Enerji kontrolü, iş güvenliğinde en kritik başlıklardan biridir. Kilitleme/Etiketleme (EKED) prosedürleri, tehlikeli enerji kaynaklarının kontrol altına alınmasını sağlayarak çalışanları iş kazalarından korumayı amaçlar. Ancak pek çok işletmede prosedürler yazılı olarak bulunsa da, uygulamada ihlallerin devam ettiği gözlemlenir. Peki neden?

Bu sorunun yanıtı, çoğu zaman teknik eksikliklerden değil, insan faktöründen kaynaklanır. Çalışanların prosedürleri doğru uygulamaması, ihmal etmesi ya da sürecin önemini yeterince kavrayamaması ciddi güvenlik açıklarına yol açar. Burada EKED’in sadece bir sistem değil, aynı zamanda bir kültür olduğunu unutmamak gerekir.

2023 yılında yayımlanan bir araştırma, iş kazalarının %70’inin insan hatası kaynaklı olduğunu ve bu hataların önemli bir bölümünün güvenlik prosedürlerinin atlanmasıyla ilişkili olduğunu ortaya koymuştur (Kaynak: EHS Today).

Yani, ne kadar gelişmiş ekipman kullanılırsa kullanılsın, sistemin başarısı büyük ölçüde çalışan davranışlarına bağlıdır.

İnsan Davranışları: Alışkanlık, Algı ve Motivasyon Etkisi

Birçok iş güvenliği uygulamasında olduğu gibi EKED sisteminde de insan davranışı belirleyici rol oynar. Çalışanların günlük alışkanlıkları, risk algıları ve motivasyon seviyeleri, prosedürlerin ne kadar etkin uygulanacağını doğrudan etkiler.

Alışkanlıklar:

Uzun süre aynı işte çalışan bireylerde “ben bunu yıllardır böyle yapıyorum, bir şey olmadı” düşüncesi hâkim olabilir. Bu düşünce yapısı, kilitleme ve etiketleme adımlarının “gereksiz zaman kaybı” olarak görülmesine yol açar.

Risk Algısı:

Çalışanlar, enerjinin tamamen izole edilmediğini fark etmeyebilir ya da potansiyel tehlikenin boyutunu küçümseyebilir. Oysa görünmeyen riskler (örneğin, elektriksel yük kalıntısı veya basınçlı bir hortum) en ciddi kazalara neden olabilir.

Motivasyon ve İş Baskısı:

Üretim baskısı, zaman kısıtları ve yöneticilerin hedef odaklı yaklaşımı çalışanları prosedürleri atlamaya iter. “Hızlı ol, işi bitir” baskısı çoğu zaman “güvenli ol” ilkesinin önüne geçer.

Bu nedenle yalnızca teknik eğitimler değil, davranışsal güvenlik eğitimleri de şarttır. Çalışanlara sadece nasıl yapılması gerektiği değil, neden yapılması gerektiği de anlatılmalıdır.

Eğitim ve Bilgilendirme Süreçlerinin Zayıflığı

EKED sisteminin başarısı, yalnızca prosedürlerin teknik olarak tanımlanmasına değil, bu prosedürlerin çalışanlar tarafından tam olarak anlaşılmasına da bağlıdır. Ancak birçok işletmede EKED eğitimi ya hiç verilmemekte ya da yalnızca işe giriş sürecinde, yüzeysel bir anlatımla sınırlı kalmaktadır. Bu durum, çalışanların sistemin önemini yeterince kavrayamamasına neden olur.

Eğitim eksikliği şu riskleri beraberinde getirir:

• Çalışanlar, hangi enerji kaynaklarının izole edilmesi gerektiğini bilmeden müdahale edebilir.

• Kilitleme cihazlarının doğru yerleştirilmemesi veya etiketlerin eksik kullanılması yaygın hale gelir.

• EKED prosedürlerinin hangi durumlarda uygulanacağı konusunda belirsizlik oluşur.

Ayrıca eğitimlerin sürekliliği de çok önemlidir. Sadece bir defaya mahsus verilen eğitimler, zamanla unutulmakta ve alışkanlıkların önüne geçememektedir. Bu nedenle işletmelerin düzenli aralıklarla, uygulamalı ve risk temelli eğitimler düzenlemesi büyük önem taşır.

İyi yapılandırılmış eğitim programları sayesinde çalışanlar sadece prosedürü değil, sürecin ardındaki mantığı da kavrar. Bu da uygulamayı daha disiplinli ve sürdürülebilir hale getirir.

Organizasyonel Kültür ve Liderliğin Rolü

EKED uygulamalarının kalıcılığı ve etkinliği, yalnızca prosedürlere değil, aynı zamanda işletme içindeki kültüre ve liderlik anlayışına da bağlıdır. Bir kurumda güvenlik kültürü yerleşmemişse, prosedürler yalnızca kâğıt üzerinde kalır ve çalışanlar bu kuralları uygulamakta motivasyon eksikliği yaşar.

Yönetim kadrosunun EKED süreçlerine ne derece önem verdiği, çalışan davranışlarını doğrudan etkiler. Üst yönetim tarafından:

• Güvenlik kurallarına sıkı sıkıya bağlı kalınmıyor,

• EKED ihlallerine göz yumuluyor,

• Üretim hızı güvenliğin önüne konuyorsa,

çalışanlar da bu yaklaşımı örnek alır ve prosedürleri uygulamakta isteksiz davranır.

İyi bir güvenlik kültürü ise şunları gerektirir:

• Her seviyedeki çalışan için açık, net ve uygulanabilir prosedürlerin varlığı,

• Orta ve üst düzey yöneticilerin EKED süreçlerinde aktif rol alması,

• Güvenlik uygulamalarının sadece çalışanlara değil, tüm yöneticilere de zorunlu kılınması,

• Olumlu güvenlik davranışlarının ödüllendirilmesi ve sürdürülebilir hale getirilmesi.

Liderliğin EKED uygulamalarında örnek davranış sergilemesi, işletme genelinde güvenliğe olan inancı artırır. Bu da uzun vadede iş kazalarının azalmasını ve güvenli çalışma ortamlarının oluşmasını sağlar.

Çözüm Önerileri: Davranışsal Güvenlik Yaklaşımları ve Denetim Teknikleri

EKED prosedürlerinin etkili şekilde uygulanabilmesi için sadece teknik altyapı değil, aynı zamanda insan odaklı yaklaşımlar da geliştirilmelidir. Bu noktada davranışsal güvenlik yöntemleri ve sürekli denetim mekanizmaları kritik rol oynar.

Davranışsal Güvenlik Yaklaşımları:

Bu yöntemler, çalışanların güvenlik kurallarına neden uymadığını analiz eder ve sorunun temeline inmeyi amaçlar. Yaygın yaklaşımlar arasında şunlar yer alır:

• Gözlem ve geri bildirim sistemleri kurulması

• Güvenli davranışların ödüllendirilmesi

• Riskli davranışların kök neden analizinin yapılması

• Çalışanların sürece katılımının teşvik edilmesi

Bu yaklaşımlar sayesinde çalışanlar yalnızca prosedürü uygulamakla kalmaz, aynı zamanda sistemin bir parçası olduklarını hisseder ve daha bilinçli davranışlar sergiler.

Denetim Teknikleri:

Prosedürlerin etkinliğini değerlendirmek ve hataları önlemek için düzenli denetimler gereklidir. Aşağıdaki uygulamalar EKED sistemlerinde kaliteyi artırır:

• Planlı ve ani EKED denetimleri

• Denetim sonrası geri bildirim ve iyileştirme toplantıları

• EKED kontrol listeleri ve izleme tabloları

• Performansa dayalı raporlama sistemleri

Denetim sadece eksik aramak için değil, sistemin gelişimi için bir fırsat olarak görülmelidir. Bu anlayış yerleştiğinde, hem çalışanlar hem yöneticiler EKED uygulamalarına daha fazla sahip çıkar.

Özet

EKED (Kilitleme/Etiketleme) sistemleri, enerji kaynaklarının güvenli izolasyonu için vazgeçilmezdir. Ancak uygulamadaki başarısı, yalnızca teknik donanıma değil, insan faktörüne de bağlıdır. Bu yazıda, insan davranışlarının EKED uyumuna etkileri incelendi. Alışkanlıklar, risk algısı, eğitim eksiklikleri, organizasyonel kültür ve liderlik gibi unsurlar, sistemin etkinliğini doğrudan etkileyen temel faktörler olarak öne çıkmaktadır. Davranışsal güvenlik yaklaşımları ve sistemli denetim teknikleri ise bu zayıflıkları ortadan kaldırmaya yönelik etkili araçlardır. EKED uygulamalarının sürdürülebilirliği, sadece kural koymakla değil, aynı zamanda çalışanları bu kurallara inanarak uygulamaya yönlendirmekle mümkündür. Güvenli bir iş yeri kültürü, teknik ve insan odaklı stratejilerin birlikte yürütülmesiyle inşa edilir.